Örnek l:

Silindir çapı 108 mm, kursu 120 mm olan 4 silindirli Perkins -4.270 motorun toplam kurs hacmi ne kadardır?

 Verilenler                            İstenen                              Formül

D =108 mm                            V_t  =  ?                     V_t  =  P* D² * L * Z / 4

Çözüm:

V_t  =  3.14* 10.8²  * 12 * 4 / 4   = 4395 cm² = 4.395 lt

c-) Ortalama İndike Basınç

Motorlarda güç hesaplaması yapılırken yanma sonunda meydana gelen en yüksek basınç dikkate alınmaz. Çünkü, bu basınç iş zamanında hacim büyümesi sonucunda hızla düşer. Bu nedenle motor gücünün hesaplanmasında ortalama indike basınç (P_mi) kullanılır. Bu basınç, motordan indikatör aletiyle elde edilen diyagramdan bulunur.

Çeşitli motorlarda yapılan deneyler sonunda ortalama indike basıncın şu değerler arasında olduğu saptanmıştır:

Benzin motorlarında ........................................... P_nıi     7-9 kg/cm²

Dizel motorlarında ............................................. P_mi     6-8 kg/cm²

İki zamanlı motorlarda ........................................ P_mi     3-5 kg/cm²

Ayrıca motor gücü, devir sayısı ve kurs hacmi bilinirse ortalama indike basınç şu formüllerle bulunabilir:

Pmi  =  900 * N_e / n * V_t .......................................     dört zamanlı motorlar için

Pmi  =  450 * N_e / n * V_t .......................................      iki zamanlı motorlar için

NOT: Bu formül, güç formüllünden çıkarılırken basınç kg/cm² yerine kg/m² ve hacim de dm³ yerine m³ alınır. Buna göre değerler yerine yazılır ve sadeleştirilirse dört zamanlı motorlarda 900 ve iki zamanlı motorlarda 450 rakamları bulunur.

Örnek 2:

62 beygir gücündeki 4 zamanlı perkins - 4.270 dizel motorunun kurs hacmi 4,4 litredir. Azami devri dev/dak olan bu motorun ortalama indike basıncı ne kadardır?

Verilenler                            İstenen                     Formül
  Ne : 62 BG                           Pmi = ?          Pmi = 900 * Ne / n * Vt                            

Vt  =  4,4 it

 n  =  2000 dev/dak

N  =  2000 dev/dak = 900*62 / 2000*4,4 = 6,34 kg / cm²

d) Motor Devirt Sayışı

Motor devir sayısı denince akla , krank milinin bir dakikadaki dönme sayısı gelir . Motorlarda devir sayısı belli bir devire kadar arttırılırsa güç yükselir. ancak yüksek devirlerde hareketli .parçalardaki sürtünme ve aşınma artar . Ayrıca piston ve biyelin atalet kuvvetleri de artar. Ayrıca piston ve biyelin atalet kuvvetleri de artar. Bu nedenle motor ve taşıtın ömrü bakımından devir sayısı belli bir değerde sınırlandırılmıştır ki bu devire REJİM HIZI denir.

e) Piston Hızı

Hareket eden her cismin bir hızı olduğu gibi, silindir içinde hareket eden pistonun da hızı vardır. Krank mili, kam mili gibi dairesel hareket yapan parçalarda hızın sıfır olduğu nokta olmamasına karşın, piston gibi doğrusal hareket yapan parçalarda hız , ölü noktalarda sıfırdır. Yaklaşık olarak kursun ortalarına doğru en yüksek değerine erişir. Bu nedenle hesaplamalarda ortalama piston hızı dikkate alınır.

Ortalama piston hızının hesaplana bilmesi için , motor devir sayısının ( n ) ve kursun (L) bilinmesi gerekir.

V_m   =  2*L*n / 60   =   L* n / 30    ..................................    m/sn

Örnek  3:

Kursu 120 mm ve devir sayısı 2000 dev / dak olan bir dizel motorun ortalama piston hızı ne kadardır ?

 Verilenler                         İstenen                                 Formül

L =120 mm                         V_m = ?                                V_m = L*n/30

n = 2000 d/d

Çözüm :   V_m - 0,12 * 2000 / 30  =  8 m/s

Kurs ve devir sayısı arttıkça ortalama piston hızı da artar.

f) İş ve Güç

Tatbik edilen bir kuvvet etkisiyle cisimlerin yer değiştirmelerine iş denir. İş; itme ve çekme şeklinde olur.

İşin formülü :

İş  =  kuvvet * yol       ..........         birimi kgm �dir.

Güç mevzubahis olduğundan işin yapıldığı dikkate alınır yada diğer bir deyimle, birim zamanda yapılan işe güç denir.

Gücün formülü:

Güç   =  İş / zaman  =  kuvvet * yol / zaman  .........  birimi kgm/s

Motorun iş yapma hızı beygir gücüyle ölçülür.

Beygir gücü (BG): bir saniyede yapılan 75 kgm �lik işe denir.

Beygir gücünün diğer güç birimleriyle karşılıkları:

l BG    =   75 kgm/s

l BGS  =   Beygir saat = 75 * 3600  =  270000 kgm

İ BG    =   0,736 kw

1 kw    =   l,36BG

l kcal   =   427 kgm

l BGS  =   632 kcal

A.2. İndike ( İç ) Güç, Tanımı ve Hesaplanması

Yakıtın ısı enerjisinin mekanik enerjiye dönüşmesini ilk basamağı silindirin içidir. Bu nedenle motor silindiri içinde meydana gelen güce iç güçtür.

Pratik çalışmalarımızda bizi ilgilendiren güç, faydalı güçtür. Ancak gücün ne olduğunu bilmemiz de fayda vardır. Çünkü, indikatör kuvvetleriyle yapılan ilmi deneyler, dizel motorlarını etkisini arttırmada bir hayli faydalı olmuştur. Böylece, enjektörler ve yanma duvarı çizimlerinde ve yapımlarında bir çok değişiklikler yapılmıştır.

İç gücün hesaplanabilmesi için, indikatör aletiyle çizilen diyagramdan faydalanarak ortalama iç basıncın bulunması gerekir. Ortalama iç basınç ve diğer değerlerle aşağıdaki formül kullanılarak motorun gücünü hesaplamak mümkündür.

N_i  =  P_mi * L * A * n * Z / 2 * 60 * 75  ........... BG (dört zamanlı motor için)

N_i  =  P_mi * A * n * Z / 60 * 75  .....................    BG (iki zamanlı motor için)

Burada:

N_i  =   İç güç   ........................................................  BG

Pmi =  Ortalama indike basınç...............................           kg/cm²

L    =   Kurs ............................................................  m

A    =  Piston yüzeyin atanı..................................... cm²

n     =  devir sayısı .................................................. d/d

Z    =  Silindir sayısı...............................................  adet

Örnek 4:

Dakikada 2800 devirle çalışan, 98 mm piston çaplı ve 127 mm kurslu 4 zamanlı, dört silindirli bir dizel motorun ortalama indike basıncı 6,6 kg / cm² bu motorun iç gücü ne kadardır?

      Verilenler                     İstenen                Formül

            Pmi = 6,6 kg/cm²                    A = ?                 A = P*D²/4

n = 2800dev/dak                     N_{i =} ?                  Ni = P_mi * L * A * n * Z/2*60*75

D   =   98 mm

L   =  127 mm

Z   =      4

Çözüm:      A  = 3,14 * 9,8² / 4   =   75,4cm²

 N_i  =  6,6 * 0,127 * 75,4 * 2800 * 4 / 2 * 60 * 75 = 78,6 PG

A.3.   Fren Beygir Gücü (Faydalı Güç), Tanımı Ve Hesaplanması

Motorun krank mili ucundaki kasnak veya volandan bir fren düzeni ile ölçülen güce,  FREN BEYGİR GÜCÜ denir. Bu güç , iç güçten % 25 kadar daha küçüktür. İkisi arasındaki bu fark, sürtünmelere ve su pompası, yağ pompası, yakıt pompası, şarj dinamosu vb. motorun çalışması için gerekli olan parçalara harcanan enerjiden ileri gelmektedir.

Güç ölçümünde kullanılan cihazlara genel olarak dinamometre denir. Ancak dinamometreler direk olarak gücü değil, gücün hesaplanmasına yarayan kuvveti veya torku (momenti) ölçerler.

Faydalı gücün bulunmasında kullanılan dinamometreler;

a)  Prony freni,

b) Hidrolik dinamometre,

c) Elektrikli dinamometredir.

Bunlardan başka taşıtlar üzerindeki motor gücünü doğrudan doğruya ölçebilen şasi dinamometreleri de vardır. Ancak bu cihazlar, gücü tekerleklerden ölçerler. Bu nedenle vites kutusu , kardan mili ve diferansiyelde kayıplara uğrayan güç, motor volanından ölçülen güçten daha küçüktür.

a.  Prony Freni İle Faydalı Gücün Ölçülmesi ve Hesaplanması

En eski ve en basit güç ölçme cihazıdır. Azami gücü 100 BG ne kadar ve devir sayısı da 1000 dev/dak geçmeyen motorlara uygulanabilir. Bu sistemde, Şekil-1 de görüldüğü gibi motor volanını saran frenleme şeridinin içinde sürtünme katsayısı yüksek frenleme pabuçları frenleme miktarını saptayan baskül ve bağlantı kolları vardır.

Motor tam gazda ve yüksüz olarak en yüksek devire çıkarılır. Sıkma vidalan yavaş yavaş sıkılarak motor yüklenir. Motorun devri düşmeden çekebileceği en fazla yük baskülde bulunur. Saptanan değerler aşağıdaki formüle uygulanarak motorun faydalı gücü hesaplanır.

N_e  =  2P * P * R * n / 60 * 75   .........................     BG

                                                        R

                                                    Motor Volanı                   Baskül

Şekil 1.  Prony freni