Genel , Pratik Bilgiler - Sensörler

SENSÖRLER

Günümüzde sensörler kullanım alanı sürekli artmaktadır ve çeşitli amaçlara göre sensörler geliştirilmektedir. Bunlara örnek olarak, çok yaygın kullanım alanı olan ısı, ışık, manyetik ve konum değişmelerine duyarlı olacak şekilde geliştirilenler gösterilebilir.

 

1.1. İndüktif Sensörler:

Bu tip sensörler genellikle dönen bir mekanizmanın hızını ve konumunu hesaplamada kullanılırlar. Elektrik iletkenliğinin temel prensibine göre çalışırlar (değişen manyetik alan içerisinde elektro motor kuvveti indüklenir). Aşağıdaki şekilde bir İndüktif sensör prensibini ve tipik bir krank mili hız ve konum sensörü görülmektedir.

Şekil 1.1.a. Krank mili hız sensörü

İndüktif tip Sensörlerin çoğunun çıkış voltajı sinüs dalgasına yakındır. Bu sinyalin büyüklüğü akının değişme hızına bağlıdır. Bu büyüklük genellikle orijinal dizayndan belirlenir (dönüş sayısından, mıknatıs gücünden ve sensör bileşen arasındaki boşluktan).

Çıkış voltajı dönüş hızıyla doğru olarak artar. Başlıca uygulamalarda bu kullanılan sinyalin frekansıdır. Endüktif sensör den çıkan bilgiyi sinyale çevriminin en yaygın yolu bilgiyi SCHMİDT dönüştürücü devresinden geçirmektir. Bu sabit bir büyüklük fakat değişken bir frekans kare dalgası oluşturur.

Bazı durumlar da sensörden çıkan dalgalar osilatörü açmada veya kapamada yada osilasyonu geciktirmede kullanılırlar. Bu amaçla bir devre aşağıdaki şekilde görülmektedir [21].

Şekil 1.1.b. Kare dalga dönüştürücü devresi

Osilatör çok yüksek frekans üretir( yaklaşık 4 MHz ) ve sensör sinyali tarafından açılıp kapandıkça kare dalga oluşturur. Bu sistem örtüşmeye karşı iyi bir dirence sahiptir.

 

1.2. Isı Sensörleri:

Isı sensörleri üç ana grupta toplanabilir. Bunlar yarı iletken ısı sensörleri, ısı transmitterleri, kızılötesi yüksek sıcaklık cihazlarıdır. Yarı iletken ısı sensörleri bir PN birleşiminden oluşur. Isıyla doğru orantılı olacak şekilde bir voltaj veya akım üretirler. Bu sensörler hızlı, doğru ve ucuzdurlar ayrıca bunların bir avantajı da PC’lerde kullanılabilmeleridir. Bu sensörlerin PC boardlardaki uygulamalarında ölçülen sıcaklığın ayarlanması ve sabit tutulması sağlanabilmektedir.

Isı transmitterleride yarı iletken ısı sensörlerine benzemektedir. Bunlarda ısıyla doğru orantılı olarak bir çıkış voltajı veya akımı verirler. Yapıları termokapıldan oluşmaktadır. Kızılötesi yüksek sıcaklık cihazları (pyrometerler) radyasyon (EMR) yaymaları itibariyle çoğu mühendislik çalışması sırasında, optik fiber sistemi içerisinde istenmeyen dış etkilerden izole edilecek şekilde paketlenmelidir.[15].

 

1.3. Dış Etkileşimli Fiber Sensörler:

Bu tip sensörlerde; kılavuzlanan ışığın yolu başka bir harici eleman cihaz veya modülatör ile kesilir. Bu harici elemandan dolayı bu tip sensörler Dış Ekili Sensörler (DES) adını alır.

Şekil 1.3.a’da bu sensör uygulamasına ait temel prensip, Şekil 1.3.b’de ise DES fiber optik sensörler tipleri ve uygulamaları görülmektedir [ 22].

Şekil 1.3.a. Dış etkileşimli fiber optik sensör prensip şeması

Şekil 1.3.b. Dış etkileşimli fiber optik sensör tipleri ve uygulama alanları

 

1.3.1. Dış Etkileşimli Fiber Optik Sensörlerin Uygulama Alanları:

1.3.2. Işık Kesintisi / Yansıması: Açma kapama sensörleri, mikroswitehler, frekans çıkışı sensörleri, uzaklık sensörleri

1.3.3. Spekroskopi: Emme, ışık yayma, flöresans, sıçrama (parıltı) sensörleri, Lazer hazmetresi

1.3.4. Çift Kırılma: Foto elastik etki, araya girmiş çift kırılma elemanları (örneğin Pockels etkisi), akım ve voltaj ölçümü.

1.3.5. Yayılmış Etkiler: Optik zaman domen yansıtıcısı, fiber kırılma sensörleri [22]

 

1.4. İç Etkileşimli Fiber Optik Sensörleri:

İç etkileşimli sensörler (İES) fiberin kendi parametrelerinin etkilenmesi ile algılama yapan fiber optik sensör tipidir. Buna ait prensip şeması Şekil 1.4.a.’da görülmektedir. Şekil 1.4.b.’de ise iç etkileşimli fiber optik sensör tipleri görülmektedir.

Şekil 1.4.c.’de ise girişim ölçer tip fiber optik sensörler ve uygulamalar görülmektedir [15].

 

Şekil 1.4.a. İç etkileşimli fiber optik sensör prensip şeması

Şekil 1.4.b. İç etkileşimli etkili fiber optik sensör tipleri ve uygulama alanları

Şekil 1.4.c. Girişim ölçer tipi fiber optik sensörler ve uygulamaları

 

1.4.1. İç Etkileşimli Fiber Optik Sensörlerin Uygulama Alanları:

1.4.1.1. Faz Ölçümü: Gyroskop, hidrofon, magnetometre.

1.4.1.2. Poliremetre: Akustik,magnetik alan sıcaklık ölçümü için fiberlerin çift kırılma özellikleri.

1.4.1.3. Mikro Bükülme: Basınç, gerilme, uzaklık, akustik sensörler.

1.4.1.4. Yayılmış Etkiler: OTDR, intrusion sensörler, ısı sensörleri ve raman geri yansıtıcısı.[22].

 

1.5. Sensörlerin Dezavantajları

1.5.1. Kolay Kırılma:Sağlamlıktan emin olmak için sıcaklıkla paketlemede çok dikkatli olunması gerekir.

1.5.2. Optik Elemanların Küçük Skalası: Optik fiberlerin küçük boyutları,montaj ve saha onarımları boyunca özel teknikler, kullanımlar isteyen hizalama,cihaz işletme problemlerine sebep olabilir

1.5.3 Çoklu Çevre Parametrelerine Hassasiyet: Isıl ve akustik /titreşimli girişimler yüksek hassasiyetli cihazlarda bir problem olabilir. Özel paketleme ve sinyal işleme gerekli olabilir.

1.5.4. Sınırlı Optik Band Genişliği: Spektroskobik uygulamalar,kızıl ötesi transmisyon fiberlerinin mevcudiyeti ile sınıflandırılır.(orada dalga boyu =3μm) Kızıl ötesi fiberler için özel kaplama kullanılmaktadır.

1.5.5. Maliyet: Özel fiyatlıdırlar. Çoğu mevcut fiber elemanı ve tekniği haberleşme gereklerinden türer. Bu yüzden bütün sensörler için en uygun değildir.

 

1.6. Sensörlerin Avantajları:

1.6.1. Güvenlik: Metalik olmayan yapısı, tehlikeli voltajların geçmesine ve kıvılcım riskine müsaade etmez (yüksek optik güç seviyelerinde fiberin kırılması patlama yapabilir).

1.6.2. Küçük Kablo Boyutu Ve Ağırlığı: Uzay uygulamalarında, kıyıdan uzak ve çok uzak uygulamalarda kullanışlıdır. Bu uygulamalarda ağır kabloların döşenmesi pahalı ve zordur.

1.6.3. Elektromanyetik Girişimden Etkilenmez: Elektrik enerji kabloları ile diğer yüksek elektrik alanları ( trafo yanı gibi) içinde beraber döşenebilir.

1.6.4. Pasif Radyo Frekansı: FR yayılımları olmaz, RF kaplama içinde kalır.

1.6.5. Düşük Termal Ve Atalet Kütlesi: Bir uzunluk boyunca toplam ölçüm, sıcaklık sezisme ve hızlı tepkime için (1μsn ‘den daha az ) kullanışlıdır. Örneğin, ivme metreye uygulanabilir, fakat termal etkilerden etkilenebilir.

1.6.6. Küçük Sensör Boyutu: Çok küçük hacimler içerisin de veya zor gözleme durumlarında kullanılabilir. (Tıbbi uygulamalar gibi).

1.6.7. Seçici Yüzey Hassasiyeti: Toplam dahili yansıma ve yüzey–plasman etkileri, kimyasal numuneleri sezmek için kullanılabilir. (Tersi problem olabilir).

1.6.8. Geometrik Çok Yönlülük: Çeşitli konfigürasyonlar içinde şekillendirilebilir, sarılabilir. Hidrofon dizilerde, manyetik gradyant sezinleme ve fiber–gyro bobinlerde olduğu gibi.

1.6.9. Radyasyon Hassasiyeti: Radyasyona karşı korunan yer altı istasyonlarında kullanılır.

1.6.10. Güç Transferi: Silica fiberlerin verimi, uzaklık mesafeli sensörlerin optik gücünü destekleyebilir. Sensör tarafındaki elektrik güç kaynağına olan ihtiyacı ortadan kaldırabilir.[15]

 

 

 

 

 

 

BÖLÜM 2

OTOMOTİVDE KULLANILAN SENSÖRLER

2.1. EFI Ana Röle:

Bu röle devre açıcı röle ile ECU’nun güç kaynağı olarak görev yapar. Ana röle ECU devresi içindeki voltaj düşmelerini engeller.

Kontak anahtarı ON konumunda iken akım rölenin sarımına doğru akar. Kontak uçları temas eder ve akım sigortalı bağlantı içerisinden hem ECU’ ya hem de yakıt pompası için devre açıcı röleye doğru akar. Ana rölenin hatalı çalışması kontak uçlarının açılması neden olacaktır ve ECU ile devre açıcı röleye giden güç kesilerek sonuçta motor stop edecektir [1].

Şekil 2.1. EFI Ana Röle Devre Şeması.

 

2.2. Gaz kelebeği konum sensörü:

Gaz kelebeği konum sensörü gaz kelebeği gövdesi üzerine monte edilmiştir. Bu müşir gaz kelebeğinin açılma açısını voltaja çevirir ve gaz kelebeği açılma açısını sinyal olarak ECU’ ya gönderir.

Gaz kelebeği konum müşiri ECU’ ya iki sinyal gönderir. IDL sinyali ve PSW sinyali. IDL esasen yakıt kesme kontrolü için ve PSW sinyali ise esasen yakıt enjeksiyon hacminin arttırılması ve motor gücünü arttırmak için kullanılır [1].

 

2.2.1.Yapısı:

1. Levye (gaz kelebeği ile aynı eksen üzerine tutturulmuştur).

2. Kılavuz kam (Levye tarafından kumanda edilir)

3. Hareketli kontak ucu (kılavuz kamın kanalı boyunca hareket eder)

4. Rölanti kontak ucu

5. Güç kontak ucu

Şekil 2.2.1.a.Terminal.

 

Şekil 2.2.1.b. Gaz kelebeği sensörünün yapısı.

 

2.2.2. Çalışması:

2.2.2.1. Rölanti Kontak Ucu:

Gaz kelebeği kapalı konumda iken (tam kapalı konumdan 1.5 derece daha küçük açıda iken) hareketli kontak ucu ve rölanti kontak ucu temas ederek ECU ya motorun rölantide olduğuna dair bilgi verir. Bu sinyal hız kesme esnasında yakıt kesme içinde kullanılır [1].

Şekil 2.2.2.1. Rölanti kontak ucu

 

2.2.2.2. Güç kontak ucu:

Gaz kelebeği (motorun durumuna bağlı olarak) yaklaşık 50˚ veya 60˚ açıldığı zaman, hareketli kontak ucu ile güç kontak ucu temas eder ve tam yük durumu tespit edilmiş olur.

Buraya kadar tarif edilen gaz kelebeği konum müşiri motorun rölanti durumunu gösteren IDL kontakları ve ağır yük durumunu gösteren PSV kontakları olmak üzere iki tip müşirdir. Nitekim, Toyota motorlarında fakir yanmanın düzeltilmesi için LSW’li (fakir yanma anahtarı) üç kontaklı tip hızlanmanın tespit edilmesi için Acc (hızlanma anahtarı ) terminalleri olan bir gaz kelebeği konum müşiri gibi değişik tipte gaz kelebeği konum müşirleri vardır [1].

Şekil 2.2.2.2. Güç kontak ucu

 

2.2.2.3. Gaz kelebeği konum sensörünün elektrik devresi:

Gaz kelebeği konum sensörü ve ECU Şekil 2.e. de gösterildiği gibi bağlanmışlardır. Akü voltajı ECU içinde bulunan bir direnç içerisinden geçer, daha sonra gaz kelebeği konum sensörünün TL Terminaline tatbik edilir.

Rölantide voltaj gaz kelebeği konum müşirinin kontak uçları ve IDL terminali üzerinden ECU’ nun IDL terminaline tatbik edilir. Gaz kelebeği tam kapalı konumundan 50˚ ila 60˚ daha fazla açık olduğu zaman, voltaj gaz kelebeği konum müşirinin konum uçları ve PSV terminali üzerinden ECU’nun PSV terminaline tatbik edilir [1].

Şekil 2.2.2.3. Gaz kelebeği konum sensörünün elektrik devresi

 

2.3. Hava akış sensörü:

Hava akış ölçer emme havası hacmini tespit eder ve esas enjeksiyon hacmine karar veren ECU’ ya bir sinyal gönderir. Hava-akış ölçer ölçme klapesi, geri getirme yayı ve potansiyometreden meydana gelir.

Ayrıca, hava-akış ölçerde rölanti karışım ayar vidası, emme havası sıcaklığını tespit eden bir emme havası sıcaklık sensörü, bir yakıt pompası anahtarı, bir sönümleme odası, bir dengeleme levhası ve bir tam-yük tahditi vardır [1].

Şekil 2.3.a Hava akış sensörünün yapısı.

Şekil 2.3.b. Hava akış sensörünün yapısı.

Silindir içine emilen havanın hacmi gaz kelebeğinin açıklığı ve motor devri tarafından belirlenir. Hava-akış ölçer içerisinden emilen emme havası geri getirme yayının direncini yenerek ölçme klapesini açar. Ölçme klapesi ile potansiyometre aynı eksen üzerinde hareket eder. Dolayısıyla ölçme klapesinin açılma açısı potansiyometre tarafından bir voltaj oranına çevrilir. ECU bu voltaj sinyaline (Vs) tespit eder ve böylece ölçme klapesinin açılma açısını potansiyometre den öğrenir. Şekil 3.c. de görüldüğü gibi, P1’ den P5’ e kadar olan dirençler (direnç değerleri eşittir) seri olarak bağlanmışlardır ve devreye 12 volt tatbik edildiği zaman P5’e 12 volt, P4’e 9 volt, P3’e 6 volt, P2’ye 3 volt ve P1’E ise 0 volt tatbik edilmiş olur.

Potansiyometrenin ölçme plakası ile birlikte hareketli olan noktası mevcut voltajı tespit eder ve ECU’ ya bir sinyal gönderir [1].

Şekil. 2.3.c. Potansiyometre devresi

 

Şekil 2.3.d. Potansiyometrenin yeri

 

Şekil 2.3.e. Voltaj-Emme havası grafiği

 

Hava akış ölçer ve ECU şekil 2.3.f. diyagramında görüldüğü gibi bağlanmışlardır. Ölçme plakasının açılma açısı ile ilgili bir sinyal (Vs) ECU’ya gönderilir.

Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, Vc sabit bir voltaj değerinde olduğu zaman, çıkış voltajı Vs ölçme plakasının açılma açısıyla doğru orantılı olarak artar.

Şekil 2.3.f. ECU-Potansiyometre bağlantı şekli

Şekil. 2.3.g. Potansiyometre devresi

ECU emme havası hacmini tespit edebilmek için akü voltajı (UB) ile Vc ve Vs voltajları arasındaki farkı (US) karşılaştırır. Hesap için kullanılan formül şöyledir

Emme havası hacmi= UB/US = VB/(Vc-Vs) [1]

 

2.4. Emme havası sıcaklık sensörü:

Isı algılama elemanının önemli bir parçası NTC dirençtir. NTC direnç yarı iletken malzemelerden üretilir. Isı yükseldiğinde NTC direnci düşer. ECU’ dan uygulanan 5 voltluk gerilim sensörün çıkış ucundan alınan gerilimle karşılaştırılır ve daha önceden kaydedilmiş haritalar yardımıyla hava sıcaklığı tespit edilir. ECU 20˚’ lik sıcaklık değerini bir standart olarak kullanır ve sıcaklık bu değerden az ise enjeksiyon hacmini arttır, fazla ise enjeksiyon hacmini azaltır. Böylece gerekli hava yakıt-hava oranı ortam sıcaklığından bağımsız olarak sağlanmış olur [2].

Şekil 2.4.a. Emme havası sıcaklık sensörü.

Şekil 2.4.b. Sıcaklık-Direnç diyagramı

Emme havası sıcaklık sensörü ile sensörün ECU ile olan bağlantılarının karakteristikleri su sıcaklık sensörünün karakteristikleriyle temel olarak aynıdır [3].

Şekil 2.4.c. Elektriki devre

 

2.5. Mutlak basınç sensörü:

Motorun emdiği havanın, emme manifoldundaki basıncı gerilimle doğru orantılı olarak elektrik geriliminde değişimler meydana getirir.

Basınç algılama elemanı iki adet havası boşaltılmış diyafram körüğünden oluşur ve basınç bölmesine yerleştirilmişlerdir. Basınç değişimlerine bağlı olarak diyafram körükleri şişer veya büzülür. Diyafram körük uzunluklarının değişimi bunlara dayanan bir çubuğu bobin içine iter. Çubuğun bobin içindeki hareketi nedeniyle bobinin endüksiyonu değişir. Bu endüksiyon değişimi ölçülür ve değerlendirilir(3).

Bu değişimler, I.A.W. kontrol ünitesi tarafından ölçülerek emme manifoldundaki hava basıncının hesaplanmasında kullanılır.

Havanın basıncı ve sıcaklığı göz önüne alınarak, havanın yoğunluğu hesaplanır. Böylece, geçen havaya ne kadar yakıt püskürtüleceği hesaplanır [1].

Şekil.2.5.a. Mutlak basınç sensörünün yapısı

Şekil 2.5.b. Çıkış uçları

Şekil. 2.5.c. basınç voltaj ilişkisi

Motor çalışmazken sensör içindeki diyafram, atmosfer basınç değerine bağlı olarak eğilir. Kontak MARŞ konumundayken atmosfer basıncı hakkında bilgi alınır. Motorun çalışmasıyla, oluşan vakum; mutlak basınç sensörünü etkileyerek manifold içerisindeki hava basıncı kesin olarak hesaplanır [3].

 

2.6. İrtifa müşiri:

Yükseklik derecesi motor kontrol ünitesi sehven bulunur. Bu müşir ECU’ya o andaki güncel hava basıncını bildirir. Çevre basıncı yükselme basınç ayarında düzeltme değeri olarak kullanılır. Çünkü, havanın yoğunluğu artan yükseklik ile birlikte azalmaktadır [1].

Şekil 2.6. İrtifa müşiri.

 

2.7. Motor Soğutma Suyu Sıcaklık Sensörü:

Bu sensör bir iç termistör (ısıl direnç) vasıtasıyla soğutma suyu sıcaklığını tespit eder. Sıcaklık düşük olduğu zaman yakıtın buharlaması zordur dolayısıyla daha zengin bir Karışıma ihtiyaç duyulur. Bu nedenden dolayı, soğutma suyu sıcaklığı düşük iken termistörün direnci artar ve yüksek voltajlı bir THW sinyali ECU’ ya gönderilir. Bu sinyali esas alarak ECU, soğuk motor çalışmasını iyileştirebilmek için yakıt enjeksiyon hacmini arttırır. Soğutma suyu sıcaklığı yüksek olduğu zaman düşük voltajlı bir THW sinyali ECU’ya gönderilerek yakıt enjeksiyon hacmi azaltılır [1].

Şekil 2.7.a. Motor soğutma suyu sıcaklık sensörü.

Su sıcaklık müşiri aşağıdaki diyagramda görüldüğü gibi ECU’ya bağlanmıştır. ECU’nun içindeki R direnci ile su sıcaklık müşiri içindeki termistör seri olarak bağlı olduğundan termistörün direnç değeri değiştiği zaman THW sinyalinin de voltajı değişir.

Eğer su sıcaklık müşirinin soketi ayrılmış yada arızalanmış ise, ECU soğutma suyu sıcaklığının a ve uygun bir çalışma sıcaklığında ise karışım aşırı zenginleşecektir ve motor boğulacaktır [1].

Şekil 2.7.b. Devrenin şeması.

 

2.8. Araç hız sensörü:

Aracın hız sensörü; elektronik kontrol modülüne aracın hangi hızda seyrettiğini bildiren puls tipi bir input'tur (girdi). Araç hız sensörü sistemi, elektrik pulslarını elektronik kontrol modülüne göndermek için bir Hall Switch kullanır. Sensör, çekişi sağlayan tekerleklerin hızına orantılı bir frekans üretmek için transmisyon dişli kutusunun kilometre saati tahrik dişlisi çıkış şaftında bulunmaktadır. Bu sensör rölanti hava kontrolünün kontrol edilmesinde yardımcı olur [3].

Değişik manyetik alan algılama prensibine göre çalışır. Değişken manyetik alan içerisinde sabit duran bobin üzerinde gerilim indüklenir.

Tekerlekle beraber tambur dönerken daimi mıknatıs tarafından oluşturulan manyetik alan tamburun girinti ve çıkıntılarından etkilenerek bobin üzerinde tamburun hızına bağlı olarak değişen farklı voltaj üretir. Bu gerilim, frenlemeye bağlı kalmaksızın tekerlek döndükçe ECU’ya iletilir [4].

Şekil 2.8. Araç hız sensörü

 

2.8.1. Devrenin çalışması:

Elektronik kontrol modülü, araç hız sensörü giriş sinyali teline 12 voltluk bir sinyal tatbik eder ve bunu izler. Araç hız sensörü de. çekişi sağlayan tekerlekler döndüğü zarnan, araç hızı giriş sinyali devresini sıra ile topraklar. Bu pulslama işlemi kilometrede yaklaşık 6000 sefer tekrarlanır ve elektronik kontrol modülü, "pulslar" arasında geçen zamana dayalı olarak araç hızını hesaplar [3].

 

2.9. Motor hız sensörü:

Krank milinin üzerindeki bir müşir dişlisinin yardımıyla yapılan bu hız ve Ü.Ö.N. tanıma prensibi yeni olmayıp ilk önce Wolkswagen tarafından VR6 motorunda kullanılmıştı. Tek fark, VR6 motorlarında bir endüktif müşir olarak tasarımlanan bu sensör motorun üstünde bir Hall müşiri olarak tasarlanmıştır.

Frekansı motor hızına bağlı olarak değişen alternatif akım voltajı, krank milinin üzerine takılmış olan müşir dişlisi Hall müşirinin üzerinden geçerken üretilir [3].

Şekil 2.9. Motor hız sensörü

 

2.9.1. Sinyalin uygulamaları:

Birinci ve dördüncü silindirin üst ölü noktası bir diş boşluğu tarafından ÜÖN’ya yaklaşık 80˚ kala algılanır. Her iki silindir üst ölü noktada iken, kontrol ünitesi iki silindirden hangisinin önce ateşleme yapacağını anlayamaz.

Kontrol ünitesi 1 ve 4 nolu silindirlerin arasındaki farkı anlayabilmesi için Hall vericisinin sinyaline ihtiyaç duyar. ÜÖN tanıma ile ateşleme arasındaki zaman, ateşleme noktasının hesaplanması kontrol ünitesi için gereklidir [3].

Şekil 2.9.1. Frekans diyagramı

Eğer motor hız sinyali hatalı olursa sinyalden sonra bir saniye içinde yakıt pompası devre dışı bırakılır [3].

 

2.10. Hall müşiri:

Distribütörün içindeki Hall müşirinin diyagram halkası sadece bir tane Hall penceresine sahiptir. Bu Hall penceresi 1. silindirin pistonu 1. silindirin ÜÖN’ sına 80˚ kala veya bir başka ifade ile krank milinin her iki devrinde, Hall IC’ nin (IC= Endüktif bobin) üzerinden geçecek şekilde düzenlenmiştir.

Eğer Hall müşiri sinyali ile motor hızı müşirinin ÜON sinyali uyuşuyorsa, kontrol ünitesi motorun 1 nolu silindirin ÜÖN’ ya yaklaşık 80˚ konumunda bulunduğunu algılar [3].

Şekil 2.10.a. Hall müşiri

Şekil. 2.10.b. Hall Müşiri frekans diyagramı

Hall verici sinyaller sıralandırmalı yakıt enjeksiyonu ve seçmeli silindir vuruntu kontrolü için gereklidir [3].

 

 

 

2.11. Vuruntu sensörü:

Mümkün olan en iyi motor çalışması ve aynı zamanda bütün çalışma şartlarında yüksek randıman elde edebilmek için ateşleme noktasının mümkün olduğu kadar vuruntu limitine yakın bir şekilde kontrol edilmesi zorunludur [3].

Elektronik ateşleme kontrol sistemi iki temel unsura sahiptir.

* Vuruntu senseni filtre ünitesi

* Elektronik ateşleme kontrolü vuruntu sensörü

Vuruntu sensörü. motorun çalışması esnasında piezzo kristallerin titreşimi sonucunda oluşan gerilim sayesinde motordaki vuruntuyu tespit eder. Vuruntu sensörü daha sonra, vuruntunun şiddeti ile artan bir alternatif akım voltajı üretecektir [1].

Vuruntu sensörü içerisindeki şönt rezistans, elektronik kontrolün 5 voltunun aşağı çekilmesine neden olur böylece yaklaşık 2.5 volt ölçüm verecektir. Vuruntu sensörü 2.5 voltluk direkt akım voltajında taşınan bîr alternatif akım sinyali üretir. Bu alternatif akım voltajı filtre ünitesine gönderir. Ardından filtre ünitesi, vuruntuyu azaltmak için elektronik ateşleme avansını ayarlar. Avans 0.5˚’den 2˚’ ye kadar devam eden adımlarla vuruntu sona erinceye kadar azaltılır. Sinyalin alınamaması durumunda ateşleme avansı ECU tarafından 15˚’ye kadar azaltılır [3].

Şekil 2.11.a. Vuruntu sensörü

Şekil 2.11.b. Vuruntu sensörünün yeri

2.12. Vuruntu sensörü filtre ünitesi:

Vuruntu sensörü filtre ünitesi elektronik kontrol modülü içerisinde bulunmaktadır. Bu filtre ünitesi vuruntu sensörü ile elektronik kontrol modülü arasında bir giriş ara yüzü olarak işlev görür. Vuruntu sensörü, filtre ünitesine gönderilen bir ham sinyal üretir. Filtre ünitesi, daha sonra, bu ham sinyali süzer ve işlenmek üzere, bir dijital sinyali haline dönüştürür.

Elektronik kontrol modülü, detanasyon vuruntusunun bulunup bulunmadığını, vuruntunun seviyesini, ve hangi silindirin vuruntuya sebep olduğunu belirleyecektir [3].

Şekil. 2.11.c. Filtre ünitesinin yeri

 

2.13. Türbin Mili Devri Sensörü (TSS):

Türbin mili devri (TSS) sensörü vites kutusu giriş mili üzerinde vites kutusu gövdesine yerleştirilmiştir [5].

Giriş hızı (türbin mili devri) sensörü bir manyetik çekirdek ve bir bobinden oluşur. ECU’ ya gönderilen bilgi, şanzıman giriş mili dönme hızına göre değişiklik kazanan bir alternatif akımdır. Bu alternatif akımın besleme gerilimi 12 volttur [6].

TSS sensörünün gönderdiği bilgiyi ECU şu işlevler için kullanılır: Vites işlemlerinin kumandası, tork dönüştürücüsü kavraması kaçırması kontrolü ve belirsizlik kontrolü için kullanılır [6].

Şekil 2.13. Türbin mili sensörünün yeri

 

2.14. Yağ Sıcaklığı Sensörü:

Yağ sıcaklık sensörü, hidrolik bloğu içerisine yerleştirilmiştir [6]. Sıcaklık sensörü bir eksi sıcaklık katsayılı dirence sahiptir. Sıcaklık arttıkça sıcaklık sensörünün direnci düşer [7].

Algılama elemanının önemli bir parçası NTC dirençtir. NTC direnç yarı iletken malzemelerden üretilir. Isı yükseldiğinde NTC direnci düşer. ECU’ dan uygulanan 5 voltluk gerilim sensörün çıkış ucundan alınan gerilimle karşılaştırılır ve daha önceden kaydedilmiş haritalar yardımıyla yağ sıcaklığı tespit edilir.

Sensörün gönderdiği bilgi ECU’ ya gelerek şu fonksiyonları yerine getirmesini sağlar:

- Ana hidrolik hattı basıncını düzenler,

- Hava sıcaklığının yüksek olduğu durumlarda şanzımana uygun bir çalışma sağlar [6].

Şekil 2.14.a. Yağ sıcaklık sensörü

Şekil 2.14.b. Yağ sıcaklık sensörü

 

2.15. Yağ Basınç Sensörü:

Sensör, şanzıman karteri üzerine yerleştirilmiştir. Sensör, şanzıman elektronik beynine (ECU) ana hidrolik hattı basıncı hakkında bilgi gönderir. Gönderilen bu sinyal ile ECU; ana basınç hattı basınç değerini ayarlayarak düzen sokar. Bu basınç ayarı, ana basınç ayarlama elektro vanası aracılığı ile yapılır

Sensör, ana basınç karşısında şekil alan, karşılıklı iki ölçme kamı ile donatılmıştır. Sensör 0 ve 5 volt arasında bir gerilim üretir. Besleme gerilimi:5 V’ tur [10].

Şekil 2.15.Yağ basınç sensörü

<

rıfat çok güzel çalışma eline emeğine yüreğine sağlık