Struma Olayı

Nazi soykırımından kaçarak Filistin'e gitmek isteyen 769 Rumen Yahudisi, Struma adlı gemiyle İstanbul'a gelmiş, 70 günlük sefalet sonunda meydana gelen bir patlama sonucu 765 kişi ölmüştü. Binlerce Yahudi'yi soykırımdan kurtaran Alman sanayici Schindler gibi Vehbi Koç da bu Yahudilerden bazılarını kurtarmak için çaba sarfetmişti. 

İkinci Dünya Savaşı’nda altı milyondan fazlası Almanlar tarafından çeşitli şekillerde yok edilen Yahudiler, Ortadoğu’da, özellikle de Filistin’de, ülkeler arası çıkar politikasının da temelini oluşturuyorlardı. İngilizler, Balfour Bildirisi ile Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı’dan alacakları topraklar üzerine bir Yahudi devleti kurma taahhüdünde bulunmuştu. Ancak gelişmeler Yahudiler açısından beklenildiği gibi gitmemişti. Çünkü İngilizler, Ortadoğu’daki petrol yataklarını kontrolleri altında tutmak istiyor, bu nedenle Arapların desteğine ihtiyaç duyuyordu. Bu bölgede oluşturulacak bir Yahudi devletiyse Arapları küstürmek anlamına geliyordu. 1. Dünya Savaşı sonrası; 1920’lerde Filistin, Ürdün ve Irak İngilizlere kalmıştı. Yahudilerse Balfour Bildirisi’ne güvenerek Nazi soykırımından kaçmak için Filistin’e gidiyorlardı. Ancak İngilizler, Arapları gücendirmemek için, bu göçe kota getirmeye, hatta engellemeye çalışıyorlardı. İngilizlerin bu politikası, Struma olayında olduğu gibi acımasız tavırlara kadar varacaktı. 

Yahudilere sarı bant zorunluluğu

Almanlar, 1940’ta, petrol yataklarını korumak gerekçesiyle Romanya’ya girdiler ve 9 Eylül’de Yahudi aleyhtarı yasalar yürürlüğe kondu. Yahudiler artık işyeri ve konut sahibi olamayacaklardı. Ayrıca, zorunlu çalışma yükümlülüğü konmuştu. Yaş’ta Yahudi katliamı gerçekleştirilmiş, 4000 Yahudi öldürülmüştü. Yahudilerin kollarına sarı bant takma zorunluluğu getirilmişti.

Müthiş dolandırıcılık

Tarihe, Struma olayı olarak geçen, sadece dört kişinin kurtulduğu ve 765 kişinin ölümüne yol açan gelişme, müthiş bir dolandırıcılık hikâyesini bünyesinde barındırıyor:

Struma gemisi, Bükreş’te, Compania Mediteranea de Vapores Limitada adlı şirkete kayıtlıydı. 1830 yapımı gemi, 46 metre boyundaydı ve içinde sadece bir adet tuvalet ile dört lavabo vardı. Kurtarma sandalları yoktu. Gemi, portakal sandıklarıyla kaplanmış ve gazete kâğıtları yapıştırılmıştı. Denize açılması mümkün değildi. Geminin işletmesi Dr. Baruh Konfino’ya aitti. Konfino, Filistin’e Yahudi göçü düzenliyordu. Pandelis ise geminin sahibi görünüyordu.

Rumen Yahudilerin Filistin’e giriş vizeleri yoktu. Pandelis yolculara, “Bu sorunu da çözdüm, ben trenle sizden önce İstanbul’da olup vizelerinizi orada dağıtacağım” demişti. Böylece 150-200 kişi kapasiteli Struma gemisi, 769 yolcu ile İstanbul’a doğru yolculuğuna çıkmıştı. Yolcular arasında 30 hekim, 25 avukat, 15 mühendis ve Bükreş gençliğinin parlak simaları vardı. Su, kovalarla denizden çekilip güvertede yüzler yıkanıyordu. Çay üç günde bir dağıtılıyordu ya da portakal sandıkları parçalanıp yakıt olarak kullanılıyordu. Gıda olarak herkese bir portakal, biraz fıstık ve şeker dağıtılmıştı. Çocuklara yarım bardak süt ve tek bir bisküvi dağıtılmıştı. 

Tamirata karşılık mücevher verdiler

13 Aralık’ta motor stop etmiş, gemi denizin ortasında, rüzgârın sürüklediği yönde gitmeğe başlamıştı. Rumen kıyıları açıklarında geminin imdat sinyalini alan başka bir Rumen gemisi, yüklü bir miktar para karşılığında motorları tamir edebileceğini söylemişti. Bu para yolcuların kendi aralarında topladıkları saat, mücevher ve şahsi ziynet eşyaları ile ödenebilmişti. Struma nihayet Boğazlara kadar gelebilmiş, 14 Aralık’ta bir deniz mayınının yanındayken motor yine stop etmişti. Bunun üzerine bir Türk römorkörü gemiyi Sarayburnu’na çekmişti. 

Struma, İstanbul’a gelmeden, Nazi Almanyası’nın İstanbul temsilcisi, gemide salgın hastalık olduğunu İstanbul’daki yetkililere söyleyerek, gemiye sarı karantina bayrağı çektirmişti. Böylece hiçbir yolcu karaya çıkamamış, dışarıdan da hiç kimse gemiye yaklaştırılmamıştı. Bu arada yolcular arasında dizanteri yaygınlaşmıştı. Gemide tek tuvalet olduğundan, kapısı önünde sonu gelmeyen kuyruklar oluşmuştu. Bu nedenle yolcular ihtiyaçlarını güvertede gidermeğe başlamışlar, bütün güverte dışkıyla kaplandığından kayganlaşmış ve etrafa dayanılmaz bir koku yayılmıştı.

24 Şubat 1942’de Karadeniz açıklarında ve sabah saat 09:00’da Struma’dan art arda patlama sesleri duyuldu. Gemi darmadağın olmuştu. Gemi battıktan sonra bir kişi gemiden sağ olarak kurtulmuş, günlerce denizin üstündeki gemi kalıntılarına sarılarak yaşayabilmiş, sonunda da Şileli balıkçılar tarafından kurtarılmıştı. Bu adam David Stoilar’dı. Emniyetteki ifadesinde şöyle demişti; “Patlamadan birkaç saniye sonra suya çarptım ve yine birkaç saniye sonra su yüzüne çıktım. Havadan tahta parçaları yağıyordu. Gemiyi göremedim, tümüyle yok olmuştu. Su, buz gibi soğuktu ve kadın erkek insanlarla doluydu. Bunlar geminin parçalanan ahşap bölümlerinden dışarıya fırlamışlardı. Anında boğulmuşlardı ötekilerin pek çoğu da öldüler.”

“Sayın Koç, nüfusunuzu kullanın”

Felaketler gemisi Struma’da yolcular arasında Standart Oil Company of New York (Kısaca Socony, şimdiki adıyla Mobil Oil) petrol şirketinin Romanya Müdürü Martin Segal, eşi ve iki çocuğu da bulunuyordu. Segal ailesinin kurtarılması için şirketin Türkiye Genel Müdürü ve aynı zamanda bugünkü CIA’in görevini yürüten ABD istihbarat örgütü OSS’nin, Ross kod adlı önemli bir ajanı olan Archibald Walker, şirketin Türkiye temsilcisi Vehbi Koç’u Ankara’da ziyaret edip, ailenin kurtarılması için nüfuzunu kullanmasını rica etmişti.

Koç bu durum karşısında tanıdığı olan Emniyet Şube Müdürü İhsan Sabri Çağlayangil’e gitmişti. Çağlayangil, Koç’a: “Bu işte çok talep var, çok paralar teklif ediliyor. Kimse elini süremiyor. Bu, bakan işidir. Ancak Faik Öztrak’ın emri ile çıkabilir” demişti. Gerisini Koç’un anılarından dinleyelim: “Bakanın o güne kadar gitmediğim evine bayramlaşmak için gitmiştim. ‘İzin verirseniz size bir şey söylemek istiyorum’ dedim. Durumu anlattım, bakanın benim hakkımda iyi düşüncesi sonucu, telefonla emir verdi. İhsan Bey, arkadaşımız olduğu için derhal bu emri İstanbul’a bildirdi, adam kurtuldu. Ailesi ile vapurdan çıkarıldı. O akşam tren yokmuş, ertesi gün İstanbul’dan ayrıldı.”

Struma’nın düşündürdükleri

* Bu olayda dikkati çeken bazı noktalar söz konusu: Geminin armatörü olarak görünen Rum asıllı Pandelis’in (Namı diğer ‘Şişko’) aslında geminin esas sahibi Dr. Baruh Konfino’nun paravanı olarak ortalıkta dolaştığı söylenmişti. Her ikisi de kaçak Yahudi göçünü Struma olayından önce ve sonra beraberce sürdürmüşlerdi. Üstelik illegal Yahudi kaçaklarını da Filistin’e ulaştırmışlardı.

* Vehbi Koç’un kurtarılmasına önayak olduğu Romanya mobil (Socony) şirketinin genel müdürü Martin Segal ve ailesinin gemide olduğu Türkiye mobil genel müdürü Walter’e bildirilmiş, Walter bu şahsı kurtarmak üzere harekete geçmiştir. Nitekim Bay Segal’e, Filistin vizesi daha Köstence’den hareket ederken İngilizlerce verilmiş, Bay Segal İstanbul’da kurtarıldıktan sonra trenle Filistin’e geçmişti.