ÖN DÜZEN AÇI VE AYARLARI

A. Ön Düzen Açı ve Ayarlarının Tanımı:

Bir aracın direksiyon hakimiyetinin iyi olmasını, ön takım elemanlarının uzun ömürlü olmasını ve lastiklerin dengeli aşınmasını sağlanması için tekerleklere verilmesi gereken açı ve ayarlardır.

 

B. Ön Düzen Açı ve Ayarlarının Çeşitleri ve Önemi:

Ön düzen açıları ve ayarları denildiğinde aşağıdaki hususlar alınmıştır.

1. Kamber açısı,

2. Direksiyon ekseni eğikliği  açısı . (başlık pimi, king-pim, aks başı eğikliği veya açısı)

3. Kaster açısı,

4. Toe-in

5. Dönüşlerdeki toe-aut

Ön düzen açıları araç kataloğunda  belirtilen sürelerde veya ön düzenle ilgili problemler oluştuğunda kontrol edilerek gerekli ayarlar yapılır. Aksi halde aracın direksiyon hakimiyeti kalmaz, lastikler, bilyalı yataklar ve dingil pimi ve yatakları zamanından önce aşınır.

 

1. Kamber açısı:

a.Tanımı: Bir aracın önünden bakıldığında, tekerlek ekseninin düşey eksene göre yaptığı açıya kamber açısı denir.

Tekerleğin, aracın dışına doğru yaptığı açıysa pozitif (+) kamber açısı, aracın içine doğru yaptığım açıya negatif  (-) kamber açısı adı verilir. Kamber açısı doğru ayarlanmış bir tekerlekte, direksiyon ekseni ile tekerlek ekseni, tekerleğin yola temas noktasında birleşir. Şekil: 14.3

Kamber açısı

Pozitif ve negatif kamber açıları

b. Kamber açısının önemi ve etkileri:

Kamber açısının veriliş nedeni; tekerlek ekseninin, yol üzerinde araç yükünün altına yaklaşmasının önemi ve etkileri şunlardır.

1. Lastiklerin dengeli aşınmasını sağlar.

2. Ön teker bilya yatakları ile aks başı yataklarının ( burç veya rotil ) uzun ömürlü olmasını sağlar,

3. Direksiyonun kolay dönmesini sağlar.

Kamber açısının uygun olmaması ise; lastiklerin içten veya dıştan tek taraflı aşınmasına , tekerlek yataklarının, aks başı yataklarının kısa zamanda aşınmasına, direksiyonun ağır olmasına veya bir tarafa çekmesine neden olur.

 

2. Direksiyon ekseni eğikliği ( King-pim açısı )

a. Tanımı: Rotillerin veya başlık pimi ekseninin üst ucunun düşeye oranla, aracın merkezine doğru olan eğikliğine direksiyon ekseni eğikliği ( başlık pimi eğikliği, king-pim eğikliği veya aks başı eğikliği ) veya açısı denir.

b. Direksiyon ekseni eğikliğinin önemi ve etkileri:

Direksiyon ekseni eğikliğinin veriliş nedeni; tekerlek ekseninin, direksiyon ekseni ile yol üzerinde birleştirmektedir. Tekerlek ekseni ile direksiyon ekseni tekerleğin yola temas etme noktasında birleşmesi araç yükünün lastikler üzerine dengeli dağılmasını sağlar. Araç yükünün dengeli olarak lastikler üzerinde dağılmasının önemi ve etkileri şunlardır.

1. Lastikler dengeli aşınır,

2. Direksiyon daha kolay döner ve viraj çıkışı direksiyonun kendiliğinden toplamasını sağlar.

3. Fazla kaster açısına ihtiyacı azaltır.

 

3. Kaster açısı:

a. Tanımı: Ön tekerin iç kısmından bakıldığında başlık pimi veya rotillerin yani direksiyon ekseninin düşey eksenle yapmış olduğu açıya kaster açısı denir.

Direksiyon ekseninin yatma yönü; aracın içine doğru ise pozitif kaster, dışına doğru ise negatif kaster adını alır.

 

b. Kaster açısının önemi ve etkisi:

Kaster açısının veriliş nedeni; araç yükünün tekerleğin önüne veya arkasına aracın yola dalmasını önler, virajlarda ve düz yolda yön kontrolünü sağlar.

Kaster açısının uygun olmaması ise; lastiklerin yol üzerinde zıplamasına, direksiyon sertleşmesine, sağa sola çekmesine, aracın yolda gezmesine, dalmasına ve direksiyon hakimiyetinin azalmasına sebep olur.

 

4. Toe-in açısı ( Tekerleklerin içe kapanıklılığı):

a. Tanımı: Bir aracın ön tarafından ve üstten bakıldığında ön tekerlerin ön kısmının arka kısmına göre bir miktar kapalı olma durumuna toe-in denir.

 

b. Toe-in açısının önemi ve etkileri:

Toe-in açısının veriliş nedeni; seyir esnasında ön tekerlerin ön kısmının arka kısmına oranla açılmak istemesinin önüne geçmektir. Toe-in değeri bazen mesafe bazende açı olarak verilir.

Toe-in açısının verilmesiyle dururken ön kısmı kapalı olan teker seyir esnasında açılarak birbirine paralel hale gelirler. Tekerlerin seyir halinde birbirine paralel gelmesinin önemi ve etkiler,i şunlardır.

1. Direksiyonda denge sağlanarak aracın direksiyon hakimiyeti artar.

2. Lastiklerin dengesiz aşınmasının önüne geçilir. Fazla toe-in açısı sağ ön lastiği dıştan, az toe-in açısı sol ön lastiği içten aşınmasına neden olur. Toe-in açısının sebep olduğu lastik aşıntısı, keskin köşe görüntüsü verir.

 

5. Dönüş açısı veya dönüşlerdeki toe-aut açısı:

a. Tanımı: Bir aracın dönüş esnasında , ön tekerleklerinde oluşan açı farklılığını ifade eder.

 

b. Toe-in açısının önemi ve etkileri:

Araç viraja girdiğinde dönüş çemberinin merkezi, D noktasıdır. Dışta kalan ön tekerlek daha küçük bir açı ile, içte kalan ön tekerlek daha büyük bir açı ile dönmek zorundadır. Ön tekerleklerin birbirinden farklı açılarda dönmeleri ayarlanamazlar ise dönüşlerde lastikler yuvarlanmanın yanı sıra yola sürtünerek kaymak durumunda kalırlar. Bu olayda lastiklerin çabuk aşınmasına yol açar.

 

Balans ayarı nasıl yapılır?

Bilgisayarlı sistemlerin hata oranı çok düşük. Otomobilin yerle temasını sağlayan tekerlekler jant ve lastik olmak üzere iki farklı parçadan oluşur.

Bu iki parçadan herhangi birinde olabilecek bir yapısal dengesizlik tekerleğin tam bir daire çizmesini engelleyeceği için direkt olarak konfor ve yol güvenliğini olumsuz etkiler. Tekerlek yukarı-aşağı doğru dengesiz dönüyorsa, yani dönüş sırasında zıplama oluyorsa statik balans ayarı; sağa sola doğru dengesiz bir dönüş varsa, tekerlek yalpalıyorsa dinamik balans ayarı yapılması gerekir.

Bilgisayarlı sistemlerin hata oranı çok düşük.

 

Statik ve dinamik balans

Tekerleklerin balans ayarları iki aşamada gerçekleştirilir. Statik ve dinamik ayarları sabit balans makinesinde yapıldıktan sonra tekerlekler monte edilip bilye, kampana veya disklerle birlikte dönerken son balans işlemi yapılır. Statik ve dinamik balans ayarları için tekerlekler sökülerek sabit balans makinesine bağlanır. Ancak balans ayarı işlemine başlanmadan önce jantlarda herhangi bir hasar olup olmadığı kontrol edilir ve lastik hava basınçları fabrikanın öngördüğü değerlere getirilir. Eğer jantta bir eğrilik veya hasar varsa bunun düzeltilmesi yada yeni bir jant alınması gerekir. Lastik hava basınçları farklı değerlerdeyken yapılan balans ayarı, lastik havaları fabrika ölçülerine getirildiğinde yine ayarsızlık meydana getirir. Bilgisayarlı sabit balans makinesine bağlanan tekerleğin hafif olan kısmı ve ne kadar kurşun ağırlık takılması gerektiği ekranda görülür. Gerekli ağırlık takıldıktan sonra tekrar döndürülen tekerleğin ağırlık dağılımı tam olarak dengelendikten sonra işlem tamamlanır. Bu işlem dört tekerleğe de ayrı ayrı yapıldıktan sonra tekerlekler araca monte edilir. Son balans işlemi için kullanılan makinenin tekerleği döndüren kısmı belirli bir dönme devrine ulaştığında makine üzerindeki bir lamba belli aralıklarla yanıp sönmeye başlar. Lastikten yansıyan ışığın makine üzerindeki optik bir sensör tarafından okunmasıyla yine hafif olan bölge tespit edilip gerekli kurşun ağırlık takılarak balans ayan tamamlanır.

 

Rot ayarı nasıl yapılır?

Rot ayarları aşınmış parçalar değiştikten sonra yapılmalı. Rot ayarının ilk aşamasında otomobilin hayati parçalarından olan ön takım elemanları kontrol edilir. Eğer ön takım elemanları içinde boşluk yapan, gevşeyen yada ömrünü tamamlayan varsa öncelikle bu problemlerin giderilmesi ve söz konusu parçaların yenilenmesi gerekir. Rot ayarı tekerlek balans ayarından sonra yapılır. Oldukça kısa bir sürede hatasız olarak rot ayarı yapılabilen bilgisayarlı makinelerin aparatları ön tekerleklere doğru şekilde bağlanmalıdır. Aparatlar doğru takılmazsa rot ayarı doğru olmayacağı için bu konuya dikkat edilmesi gerekir. Bilgisayar ekranındaki değerler fabrika değerlerine gelinceye kadar kamber, kaster, toe açıları ayarlandığında rot ayarı tamamlanmış olur.

Rot ayarları aşınmış parçalar değiştikten sonra yapılmalı.

 

Balans ayarı bozukluğu nasıl anlaşılır?

Özellikle yüksek süratlerde direksiyon simidinde bir titreme yada vuruntu hissediliyorsa ön tekerleklerin balans ayarları bozulmuş demektir.

- Aracın arka tarafında bir titreme veya vuruntu varsa bu arka tekerleklerin balans ayarının bozulduğunu gösterir. Rot ayarlarının bozukluğu nasıl anlaşılır?

- Düz yolda direksiyon bırakıldığında araç herhangi bir yöne doğru sapıyorsa,

-Virajlarda ön tekerleklerden lastik sesi geliyorsa,

-Arka tekerlekler ön tekerleklerin izini takip etmiyorsa,

-Tekerlekler tam karşıyı gösterirken direksiyon simidi olması gerekenden farklı bir konumda duruyorsa rot ayarları bozuk demektir.

kaynakk : gazi üniversitesi obitet