http://www.bilgiustam.com/resimler/2008/03/kavrama.JPG"> Döner
haldeki bir parçanın hareketini aynı eksen üzerinde bulunan diğer bir
parçaya iletmek veya iletilmekte olan bu hareketi istendiği zaman
durdurmak amacıyla kullanılan tertibata kavrama adı verilir. Konumuz
olan ve motorlu taşıtlarda kullanılan kavramalar krank mili ekseninde
olmak üzere motorla vites kutusu arasına bağlanmış olup, motordan vites
kutusuna hareket iletimini sağlar ve istendiği zaman, motor çalışmasına
devam ettiği halde, bu hareket iletimini durdurur.
Kavramanın Görevleri
Motor çalışır durumda iken kavrama kavranmış olursa hareket motordan
vites kutusuna iletilir. Aynı anda, vites kutusu vites durumunda ise
motorun hareketi tekerleklere kadar iletilir ve taşıt
harekete geçer. Kavrama ayrılmış durumda ( hareket iletmez durumda )
olduğu zaman motorun hareketi vites kutusuna geçemez ve vites kutusu
boş durumda olmasa dahi motorun hareketi vites kutusuna
iletilmediğinden taşıtın hareketi mümkün olmaz. O halde, vites kutusu
vites durumunda olmasına rağmen, taşıt durur halde iken kavrama motorun
çalışmasına imkan verir.
Kavramanın geçici olarak motorla vites kutusu arasındaki bağlantıyı
kesmesinin, vites kutusunda hız durumlarının değiştirilmesindeki önemi
büyüktür. Güç iletimi durdurulmadan vites kutusu bir hız durumundan
diğer bir hız durumuna geçirilmek istenseydi, güç iletmekte olan iki
dişli basınç altında olacağından bunların ayrılması oldukça güç olurdu.
Vites kutusu boş duruma geldikten sonra, güç iletimi devam ederken
istenen hız durumuna ait iki dişliyi kavrattırmaya çalışmak da
dişlilerinde hasara uğramasına sebep olurdu. Çünkü büyük bir ihtimalle
döndüren ve döndürülen dişlilerin çevre hızları birbirinden farklıdır.
Bu durumdaki dişlilerin kavrattırılmaya teşebbüs edilmesiyle, dişlerin
birbirine çarparak kırılmalarına sebep olunur.
Kavrama hareket iletmez duruma getirilirse dişler üzerisindeki
basınç kalkacağından dişlerin birbirinden ayrılması kolay olur ve vites
boş duruma gelince döndüren dişli serbest hale geleceğinden diğer bir
hız durumu için kavrattırılacak dişlilerin çevre hızlarının
denkleştirilmesi mümkün olur. Bunun sonucu olarak dişliler kolayca
kavrattırılır.(*) Bundan sonra kavrama tekrar kavramış duruma
getirilerek motorun hareketi vites kutusu aracılığıyla bir başka oranda
tekerleklere iletilir.
Diğer taraftan bir taşıtın durur halden belirli bir hızdaki hareket
haline hemen geçişi imkansızdır veya büyük bir sarsıntıya sebep olunur.
Bunun gibi düşük bir hızdan daha yüksek bir hıza veya yüksek bir hızdan
daha düşük bir hıza aniden geçişte de büyük bir sarsıntı meydana gelir
ve hareketi ileten parçalar aşırı derecede zorlanarak hasara uğrarlar.
Kavrama ilk hareket esnasında motorun hareketini vites kutusuna,
dolayısıyla tekerleklere, tedrici olarak iletir ve taşıtın harekete
geçişi sarsıntısız olur. Aynı şekilde vites durumunun her
değiştirilmesinden sonra motorla vites kutusunu tedricen bağlanmasını
sağlayarak, taşıtın ani hızlanmasını veya ani yavaşlamasını,
dolayısıyla sarsıntıları önleyerek hareket ileten parçaları hasara
uğratmaktan korumuş olur ve taşıtta bulunanları oldukça rahatsız edici
bir durum ortadan kaldırılır. Bunlardan başka herhangi bir sebeple de
olsa motorla vites kutusu arasındaki bağlantının kesilmesi gerekebilir.
Örneğin; bir arıza nedeniyle vites kutusu boş duruma getirilemeyebilir.
Bu durumda taşıtın tamir yerine kadar çekilmesi sırasında tekerleklerin
hareketinin motora iletilmemesi kavramanın ayırmasıyla mümkün olur.
Bu açıklamalardan sonra kavramanın görevi şu şekilde özetlenebilir:
• İlk hareket sırasında motorun hareketini tekerleklere tedricen
ileterek taşıtın sarsıntısız olarak harekete geçişini sağlamak.
• Taşıt hareket halinde iken vites durumlarını değiştirmek için
motordan vites kutusuna hareket iletimini geçici olarak kesmek.
• Gerekli hallerde motorla güç aktarma organlarının bağlantısını kesmek.
Kavramada Aranan Özellikler
• Yukarda açıklandığı gibi, kavramanın esas görevi motorun hareketini
vites kutusuna tedrici olarak iletmektir. Fakat modern bir kavramada bu
görevin yanında aşağıdaki özelliklerin bulunması istenir;
• Vites durumlarının kolay ve sessiz olarak değiştirilebilmesi için
kavrama diskinin atalet momenti küçük olmalıdır. Bunun içinde diskin
hafif olması gerekir. Çok büyük disklerde kavrama pedalına basılınca
disk de özel şekilde frenlenerek vitese geçme işlemi sessiz hale getirilir.
• Krank milindeki burulma titreşimlerini vites kutusuna iletmemelidir.
• Serbest duruma geçmesi için kavrama pedalına tatbik edilmesi gereken kuvvet az olmalıdır.
• Bakımı kolay olmalıdır.
• Ucuza mal olmalıdır.
|