Bir yayın yumuşaklık veya sertlik karakteristiğini belirtmek
için, üzerine uygulanan belli bir miktar (x gr.) ağırlık sonucu
belli bir mesafe (y mm) kadar azalır şeklinde açıklanan orandır.
Bu orana spring rate yani yay oranı denir ve g/mm veya lbs/inch
olarak ifade edilir.
Konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak açısından, eğer ölçü
birimini g/mm kabul edersek x rakamı değişken, fakat yayın ne
kadar düşeceğini belirten y rakamı sabittir ve 1mm. dir.
İsterseniz hemen bir örnek verelim:
Elimizde farklı yay oranlarına (spring rate’e) sahip 2 değişik
yay olduğunu varsayalım. Bunlardan birinin yay oranı 345 g/mm,
diğerininki de 480 g/mm olsun. Bu, şu demektir: Birinci yaya 345
gram ağırlık uygularsan bu yay 1mm. kısalır, ikinci yaya ise
ancak 480 gr. ağırlık uyguladığımızda bu yay 1mm. kısalır. Buna
göre, ikinci yay birinciden daha sert bir yaydır.
Buradan şu sonuca varabiliriz: spring rate’i düşük yaylar
yumuşak, spring rate’i yüksek yaylar sert yaylardır...
Eşit bakla aralıkları a,a,a,a,a,..
NORMAL (LINEAR) YAYLAR
Üzerine uygulanan ağırlıkta hep aynı miktar kısalan yaylara
normal (linear) yaylar denir.
Normal bir yayda her bir bakla arasındaki mesafe birbirine
eşittir. Bunun doğal sonucu olarak da yay üzerine yük
bindiğinde, baklalar birbirlerine eşit oranda yaklaşırlar.
Örneğin 10 bakladan oluşan ve her bir bakla aralığı 2 cm. olan
bir yayımız olduğunu varsayalım. Yayın üzerine, yayı 2 cm
kısaltacak bir ağırlık uygularsanız spring rate sabit olduğundan
her bir yayın arası 2cm/10=2mm azalacak, yani bakla aralıkları
her birinde eşit olmak üzere 1,8 cm’ye düşecektir.
Yani, NORMAL YAYLARIN SPRİNG RATE’İ SABİTTİR, üzerlerine
uygulanan herhangi bir ağırlıkta bakla aralıkları eşit olarak
azalır.
2 farklı bakla aralığı
a,a,a,a,a,..,b,b,b,b,b
STEP LINEAR YAYLAR
Step Linear yayları çift sertlikli yaylar olarak düşünebiliriz.
Bu tip yaylar normal yay ile progressive yay arasıdır. Step
Linear yaylarda baklaların yarısının arası birbirine daha
yakınken diğer yarısının aralıkları farklıdır. Yani, step linear
yaylar çift spring rate’e sahip yaylardır.
Step Linear yaylar şu şekilde çalışır:
Yay sıkıştığı zaman baklalar birbirine yaklaşmaya başlar. Belli
bir noktadan sonra arası yakın olan yaylar birbirine değer ve bu
kısım yaylanma işini sonlandırır. Geriye kalan, arası daha açık
baklalar yayın daha sert olması sonucunu doğurur çünkü bir yayın
uzunluğu kısaldıkça sertleşir. Bu yayları, yukarıda bahsetmiş
olduğumuz gibi çift sertlikli veya çift spring rate’e sahip
(1.bölüm için ayrı, 2. bölüm için ayrı) yaylar olarak
düşünebiliriz.
Değişken bakla aralığı
a,b,c,d,e,f,g,h,i
PROGRESSİVE YAYLAR (Progressive spring / Progressive feder /
Ressort progressif)
Değişken spring rate’e sahip yaylardır (Örn Eibach). Progressive
yaylarda HER BİR BAKLANIN ARALIĞI BİRBİRİNDEN FARKLIDIR. Bunun
sonucu olarak yol tutuşta, zıplamalarda, frenlemede en iyi
performansı gösteren yaylardır.
Progressive yaylarda, yaya uygulanan her fazla baskıda
(ağırlıkta) yay bu baskıya daha fazla sertleşerek karşılık
verir.
Günlük hayattaki gerçek sürüş koşullarında yayın maruz kaldığı
baskılar son derece değişken olacağı, yani step linear
yaylardaki gibi sadece 2 ayrı yük seviyesi olmayacağı için,
PROGRESSIVE YAYLAR değişken spring rate’leriyle her koşula en
iyi şekilde ayak uyduran yaylardır... |